16 I 2019 g. 13:00
dr hab. Anna Zajchowska-Bołtromiuk
Dominikańska lekcja historii Polski. Wątki historyczne w późnośredniowiecznych kazaniach z bibliotek polskich dominikanów
Abstrakt:
Według zgodnej opinii badaczy kaznodziejstwa, dla przeważającej części średniowiecznego społeczeństwa kazania nie tylko stanowiły podstawowe narzędzie formacji religijnej, ale i jedno z głównych źródeł wiedzy ogólnej. Chociaż kaznodziejstwo w pierwszym rzędzie miało służyć nauczaniu wiary i obyczajów, to jednak czyniło to nie za pośrednictwem dyskursu teologicznego, ale posługując się obrazami i przykładami czerpanymi między innymi z dzieł przyrodniczych, historiograficznych i hagiografii. Stanowiło ono też komentarz do liturgii i objaśnienie ikonografii sztuki sakralnej, z jaką wierni stykali się w kościołach. Jako takie kaznodziejstwo było zatem narzędziem przekazywania osiągnięć łacińskiej kultury uczonej rzeszom niewykształconych wiernych.
Ponieważ kazania były głoszone cyklicznie, a zbiory kazań modelowych stanowiące podstawę tekstów rozbrzmiewających z ambon wykorzystywane były po wielokroć nawet przez kilka wieków (zbiory trzynastowiecznych kazań znajdujemy w kopiach z XV wieku a nawet nowożytnych starodrukach), zawarte w nich treści na trwałe wpisywały się w umysły słuchaczy, kształtując wizję świata kolejnych pokoleń. Badając zatem treść tych kazań, uzyskujemy wgląd w wiedzę, jaką dysponowali wierni świeccy.
Oparty na tych założeniach referat jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaką wiedzę na temat historii Polski mogli uzyskać wierni słuchający kazań dominikanów polskiej prowincji u schyłku XIV i w XV wieku. Jakie postaci historyczne i jakie wydarzenia z dziejów Polski mieli szansę poznać i w jakim świetle były one ukazywane? Czy przekazywane informacje stanowiły spójną i ciągłą narrację, czy były zbiorem niepowiązanych ze sobą faktów? Z uwagi na obszerność w przeważającej części rękopiśmiennej bazy źródłowej badania prowadzące do odpowiedzi na to pytanie skupiły się na kazaniach o św. Wojciechu, św. Stanisławie i św. Jadwidze zachowanych w rękopisach proweniencji dominikańskiej z Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu oraz Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie.